300-ден астам қарағандылық ағзаларды ауыстыруды қажет етеді, олардың арасында балалар мен ересектер де бар. Біреудің бүйрегі істен шықты, біреулері жүрек, бауыр немесе өкпе проблемаларына тап болды. Бірақ олар донорлық ағза мен өмір сүру мүмкіндігіне жете ме, жоқ па – белгісіз.Қарағанды облысында қайтыс болғаннан кейін ағзаларын алған бірде-бір донор жоқ. «NewTimes.kz» АА меншікті тілшісі Әзиля Жұмабекова өзінің бүйрегін ауыстыру кезегін күтіп отырған 30 жастағы Ольга, сондай-ақ ағасын құтқару үшін ағзасын берген басқа қарағандылық Мадинамен әңгімелесті.
Бір адамның өлімі басқаларға өмір сыйлауы мүмкін.
Жаңа ағзалармен өмір сүретін біраз пациенттер Қазақстанның басқа облыстарынан донорлық жүрек, бүйрек, бауыр алды. Мидың өлімін растағаннан кейін дәрігерлер туыстарымен сөйлеседі, бірақ бірде-бір келісім алынған жоқ. Мамандардың айтуынша, бір адам трансплантацияға мұқтаж 5-6 адамның өмірін құтқара алады. Ең көп жетіспеушілік - донорлық бүйректе, бауырда және жүректе.
Ольга Лагутина күту парағында бірнеше жыл тұр. 1-типті қант диабеті бүйрекке асқынулар тудырып, қазір ол аптасына үш рет гемодиализ процедурасынан өтуде.
«Диализге түсетін диабетпен ауыратын науқастар ең көбі 10-15 жыл өмір сүреді. Мен қазір 30 жастамын, бірақ денсаулығым нашарлағаны соншалық, таяққа сүйеніп жүремін. Жұмыстан кетуге тура келді, барлық жүктеме жұбайыма жүктелді. Әрине, мен донор болады және өмір сүріп, кішкентай қызымды тәрбиелей аламын деп үміттенемін... Қайтыс болғаннан кейін басқалардың өмірін сақтап қалуға болатынын барынша көп адам білгенін қалаймын. Көпшілік науқастар үшін ауыстырып қондыру – жалғыс мүмкіндік», - деп бөлісті қарағандылық.
Өңірде гемодиализде 630 адам, оның ішінде балалар бар. Егер бұл мәселені қаржылық тұрғыдан қарайтын болсақ, сарапшылар бүйрек жеткіліксіздігі бар пациенттерге көрсетілген диализге қарағанда, ағзаны транспланттау мемлекет үшін әлдеқайда тиімді деп сендіреді.
Гемодиализ және трансплантология бойынша штаттан тыс бас маман Салтанат Сариева Қарағанды өңірі қайтыс болғаннан кейінгі донация мүлдем дамымаған елдегі жалғыз өңір екенін атап өтті.
«Қарағандылықтардың өмірін басқа облыстардың мамандарының адал жұмысы құтқарады. Күту парағы өте баяу қозғалады, көбісі «өз» ағзаларын күтумен қайтыс болады. Кезекте 345 адам тұр. 15 жыл ішінде 85 операция жасалды. Қайтыс болғаннан кейінгі донордан трансплантация 14 науқасқа жасалды. Қайтыс болуына байланысты 15 адам кезектен шықты. Қайтыс болғандардың туыстары, сөз байласқандай, олардың ағзаларын алуға тыйым салады. Сонымен қатар, бір ғана қайтыс болған адам бес-алты адамның өмірін құтқара алады! Егер донорлық бағдарламаларды дамытпасақ, күту уақыты артады, яғни жүздеген және мыңдаған адамдардың қайтыс болу қаупі туындайды. Қайтыс болғаннан кейінгі донация көптеген елдерде үйреншікті құбылыс екенін хабардар ету, түсіндіру және айту қажет», - дейді Салтанат Сариева.
Айта кету керек, қазір Қазақстанда тірі кезінде ерік білдіру туралы бұйрық бар, яғни елдің әрбір азаматы қайтыс болғаннан кейін өз ағзаларын трансплантациялауға келісімін немесе келіспеушілігін білдіру үшін емханаға келе алады. Мұны egov.kz арқылы да жасауға болады. Шешіміңізді бірнеше рет өзгертуге болады.
Дін не дейді?
Біздің отандастарымыз дінге немесе ұлттық дәстүрге сілтеме жасай отырып, донорлық трансплантология туралы естуден мүлдем бас тартады. Бұған гемодиализ және трансплантология бойынша штаттан тыс бас маман шағымданады.
«Бірақ мұның ешқандай негізі жоқ. Түркия, Пәкістан сияқты мұсылман елдерінде трансплантация және қайтыс болғаннан кейінгі донорлық сәтті дамып келеді, ал Иран Ислам Республикасы қайтыс болғаннан кейінгі донорлықты ұйымдастырудағы әлемдік көшбасшылардың бірі болып табылады», - деп атап өтті Салтанат Сариева.
Мүфтилер, православие және католик шіркеуінің дінбасылары бірде-бір дәстүрлі дін қайтыс болғаннан кейінгі донордан немесе тірі организмнен донорлық пен транспланттауды айыптамайды және оны махаббат пен жанашырлық әрекеті деп таниды деген пікірде.
«Ағзалар мен тіндердің қайтыс болғаннан кейінгі донорлығы махаббаттың көрінісі болуы мүмкін. Шіркеу жақынының өмірін сақтау үшін адамның өз денесінің бір бөлігін құрбан етуге деген ерікті ниетін қолдайды. Сондықтан біз барлық немқұрайлы емес адамдарға қайтыс болғаннан кейін ағзаларын ауыстырып қондыру үшін алуға өз келісімін білдіру өтінішімен жүгінеміз», - деді Қарағанды және Шахтинск Епархиясының Крестовоздвиженский ғибадатханасының протоиері.
Қорқыныш болмады, тек құтқаруға деген ұмтылыс болды
Әдетте, ағзаларды ауыстырып қондыру кезінде жақын туыстар донор болады. Қазақстанда туыстастық ауысып қондырудың үлесі барлық трансплантациялардың 80,2%-ын құрайды.
Қарағанды тұрғыны Мадина ағасының өмірін сақтап қалу үшін бүйрегін беруге келісті.
«Біз ағзаларды трансплантациялау туралы естідік, оқыдық, бірақ бұл біздің отбасымызға әсер етеді деп ешқашан ойламадық. Әділдің кенеттен ауырып қалғаны – басы ауырып, қан қысымы жоғарылағаны әлі есімде. Оны жедел жәрдем алып кетті, дәрігерлер ұзақ уақыт бойы онымен не болғанын түсіне алмады. «Созылмалы гломерулонефрит» диагнозы үкімдей естілді. Ол жақында ғана үйленген, әйелі жүкті. Дәрігерлермен кеңесіп, трансплантацияның жалғыз шешім екенін білгеннен кейін мен бүйректі беруге дайын екенімді айттым. Әділ менің бүкіл өмірім алда екенін, мүгедек болып қалатынымды айтты. Бірақ, білесіз бе, сол кезде мен оның салдары туралы ойламадым. Қандай да бір шектеулер болатынын түсіндім, бірақ сүйікті ағамның өміріне қауіп төніп тұрды. Әркім осылай істейтін шығар», - деп бөлісті Мадина.
Ағзаны алмастыру бойынша алғашқы операция 1979 жылы А.Н. Сызғанов ат. Қазақ клиникалық және эксперименттік хирургия ғылыми-зерттеу институтында жасалды. Бүгінгі таңда жинақталған тәжірибе ең күрделі операцияларды сәтті жүргізуге мүмкіндік береді. Бірақ ақпараттың жетіспеушілігі, трансплантация мәселелеріндегі кейбір адамдардың сауатсыздығы және қорқыныш басқа адамдардың өмірін сақтап қалудан гөрі күшті.