Трансплантаттау – ағзаларды (ағзаның бөлігін) және (немесе) тіндерді (тіннің бөлігін) организмдегі басқа жерге немесе басқа организмге қондыру

Ағзаларды трансплантаттау кез келген адамға, ересек адамға да, балаға да қажет болуы мүмкін, денсаулығынан айырылудан ешкім сақтанбаған. Көптеген аурулар адам ағзасының жұмысын тоқтатуына және оны трансплантаттау қажеттілігіне әкелуі мүмкін

"Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы" Қазақстан Республикасының 2020 жылғы 7 шілдедегі Кодексінің 210-бабының 1-тармағына және 212-бабының 1-тармағына сәйкес, ықтимал донор: - он сегіз жастағы және одан үлкен, әрекетке қабілетті, реципиентпен генетикалық байланыстағы немесе онымен тіні үйлесетін, трансплантаттау үшін алуға жазбаша нотариат куәландырған келісімін білдірген адам тірі кезіндегі донор; он сегіз жастағы және одан үлкен, миының біржола семуі расталған, ағзалары немесе тіні реципиентке трансплантаттау үшін пайдаланылуы мүмкін адам қайтыс болғаннан кейінгі донор болуы мүмкін. Донордың ағзалары патологиясысыз, қатерлі және жұқпалы аурулары, қант диабеті және басқа да аурулары жоқ болуы керек.

Қазақстанда жүрек, өкпе, бауыр, бүйрек, ұйқы безі трансплантацияланады.

Кодекстің 209-бабының 8-тармағына сәйкес, ағзалардың қайтыс болғаннан кейінгі донорлығына құқығын білдірген азаматтардың тіркелімінде (бұдан әрі – Тіркелім) Қазақстан Республикасы азаматының қайтыс болғаннан кейін оның ағзаларын трансплантаттау мақсатында алуға келісімі немесе одан бас тартуы туралы ерік білдіруін тіркеу медициналық-санитариялық алғашқы көмек көрсететін медициналық ұйымға (МСАК ұйымы немесе тіркелген жері бойынша емхана) тікелей жүгінген кезде немесе "электрондық үкіметтің" веб-порталында жүргізілуі мүмкін. МСАК ұйымында бірінші басшының бұйрығымен қайтыс болғаннан кейін донорлық құқығын білдірген азаматтардың өтініштерін қабылдауға және тіркеуге жауапты тұлға анықталады, өтініштер Тіркелімге енгізіледі. Осылайша, қайтыс болғаннан кейінгі донорлыққа өзінің ерік білдіруін тіркеу үшін Қазақстан Республикасының азаматы тіркелген жері бойынша емханаға жүгінуі керек, онда жауапты адам жеке басын және тіркеу мәртебесін куәландыратын құжаттарды тексереді, содан кейін өтініштің тиісті нысанын (келісім немесе келісімді қайтарып алу/бас тарту) ұсынады. Толтырылған нысан Тіркелімге енгізіледі, ал өтініш берушіге бір жұмыс күні ішінде бірінші басшының қолы қойылған және МСАК ұйымының мөрімен бекітілген ерік білдіруді тіркеу туралы анықтама беріледі. Қазіргі уақытта "электрондық үкіметтің" веб-порталы арқылы үйден шықпай-ақ қайтыс болғаннан кейінгі донорлыққа өз еркіңізді тіркеуге болады. Ол үшін өтініш беруші порталда авторизациялануы және қызметке тапсырыс беруі, бұдан әрі барлық қажетті жолдарды толтыруы және өтінімге ЭЦҚ арқылы қол  қоюы қажет, бірнеше минуттан кейін мәртебе жаңартылады және ерік білдіруді тіркеу туралы екі тілде анықтама қолжетімді болады. Бұл ретте өтініш беруші өзінің ерік білдіруін өзгертуінің саны шектелмейді. Дербес деректерді қорғау Кодекске және "Дербес деректер және оларды қорғау туралы" Қазақстан Республикасының 2013 жылғы 21 мамырдағы Заңының 29-бабына сәйкес жүзеге асырылады.

"Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы" 2020 жылғы 7 шілдедегі ҚР Кодексінің 209-бабы 4-тармағының 4) тармақшасына сәйкес, ағзаларды (ағзаның бөлігін) және (немесе) тіндерді (тіннің бөлігін) трансплантациялаған кезде кәмелетке толмаған немесе әрекетке қабiлетсiз адам болып табылатын тірі кезіндегі донордан немесе қайтыс болғаннан кейінгі донордан ағзаларын (ағзасының бөлiгін) және (немесе) тiндерiн (тінінің бөлігін) алуға тыйым салынады.

Кодекстің 209-бабы 4-тармағының 6) тармақшасына сәйкес, ағзаларды (ағзаның бөлігін) және (немесе) тіндерді (тіннің бөлігін) трансплантациялаған кезде денсаулығының жай-күйі, жасы немесе өзге де себептер бойынша өзінің жеке басы туралы деректерді хабарлай алмаған және қайтыс болуын растау кезінде жеке басы анықталмаған адамдардан ағзаларын (ағзасының бөлігін) және (немесе) тіндерін (тінінің бөлігін) алуға тыйым салынады.

- Жіті инфекциялық және контагиоздық аурулары бар; - бақыланбайтын бактериялық сепсисі бар; - ЖИТС-пен ауыратын және АИТВ - инфекциясын тасымалдаушылар; -В (HBsAg) немесе С (anti-HCV) гепатиті вирусының оң маркері бар; - ағзалар мен жүйелердің анықталған жіті және декомпенсацияланған созылмалы, ошақтық және/немесе диффузды аурулары бар қатерлі ісіктері бар адамдар ағза доноры бола алмайды. Донордан ағзаларды (ағзаның бөлігін) және (немесе) тіндерді (тіннің бөлігін) трансплантаттауға рұқсат етілетін жұқпалы аурулардың тізбесін уәкілетті орган (ҚР ДСМ) бекітеді.

Әлемдегі барлық ірі діндер өтеусіз донорлық пен ағзаларды трансплантаттауға қарсылық білдірмейді. Жақыныңыздың өмірін сақтап қалу үшін өз ағзаңызды беру идеясының өзі - әлемдегі көптеген діндерге жақын асыл мақсат. Орыс православие шіркеуі - егер адамның өмірін сақтап қалу үшін немесе мүгедек болып қалмас үшін қажет болса, ағзаларды ауыстырып қондыруды қолдайды. Бірақ трансплантологияны коммерцияландыруға қарсы, өйткені бұл адам денесі бөліктерінің саудасына әкеледі. Яғни, ағзаларды трансплантаттауға болады, бірақ тек ол тегін жасалуы керек. Ислам діні де ағзаларды трансплантаттауға және қан құюға тыйым салмайды, бірақ өмірге қауіп төнген жағдайда ғана басқа адамдардың ағзаларын беруге немесе қабылдауға болады дегенді ұстанады. Егер басқа балама жолы болмаса, бұл жануарлардан алынған органағзаларға да қатысты. Католик шіркеуі трансплантологияны ғылымның ең жоғары жетістіктерінің бірі деп санайды. Егер донор немесе оның заңды өкілдері келіспесе, ағзаларды трансплантаттау қолайсыз саналады.

Ағзаларды трансплантаттауға арналған күту парағы – Қазақстанда бірыңғай. Күту парағында трансплантаттау қажеттілігі туралы нақты шешім қабылданған адамдар (өңірдің денсаулық сақтау басқармасы жанындағы нефрологиялық комиссияның хаттамалық шешімі немесе транспланттау орталығының көпбейінді тобының қорытындысы, пациенттің медициналық картасынан үзінді (027/у нысаны) (қан тобын, резус факторын, пациенттің бойы мен салмағын көрсете отырып, трансплантацияға қарсы көрсетілімдердің жоқтығы), жеке куәлік, мекенжайы және байланыс телефондары). Трансплантаттау мақсатында ағзаны күту тізіміне енгізу Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 30 қарашадағы № ҚР ДСМ-226/2020 "Тіркелімді қалыптастыру және жүргізу қағидаларын бекіту туралы" бұйрығына сәйкес жүргізіледі. Күту парағына енгізу үшін мыналар негіз болып табылады: 1) республикалық маңызы бар қалалар мен облыстардың денсаулық сақтау басқармалары жанынан жұмыс істейтін нефрологиялық комиссияның қорытындысы не 2) ДСБ МПТ (мамандардың көпбейінді тобының, консилиумның) немесе транспланттау орталығының қорытындысы. 3) пациенттің дербес деректерді жинауға және өңдеуге келісімі. Осыған байланысты, трансплантаттау үшін көрсетілімдер болған кезде тиісті комиссияға жіберу туралы мәселені шешу үшін тіркелген жері бойынша МСАК ұйымына учаскелік немесе отбасылық дәрігерге жүгіну керек.

Жоқ. Қазақстанда, әлемнің көптеген елдеріндегідей, ағзалар мен тіндердің саудасына тыйым салынады және заң бойынша қудаланады. "Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы" Қазақстан Республикасының 2020 жылғы 7 шілдедегі № 360-VI ҚРЗ Кодексінің 209-бабы 4-тармағының 3) тармақшасына сәйкес трансплантаттау кезінде адамның ағзаларын (ағзасының бөлiгін) және (немесе) тiндерін (тінінің бөлігін) сатып алуға-сатуға тыйым салынады.